नवरात्रि साधना, जप र ध्यानको पर्व हो। यी ९ दिनमा देवीका ९ विभिन्न स्वरूपको पूजा गरिन्छ। अध्यात्मको हिसाबले यो पर्व धेरै महत्त्वपूर्ण छ किनकि यी ९ दिनमा मानिस सबै प्रकारका बदलापूर्ण चीजहरूबाट टाढा रहन्छ र निरन्तर ध्यान गरिरहन्छ।
धेरै भक्तहरूले नवरात्रिमा नौ दिनको अवधिमा घरमा पनि माता स्थापना गर्दछन्। विभिन्न स्थानमा पाण्डल राखिन्छ जहाँ माता दुर्गाको एक विशाल मूर्ति स्थापित गरिन्छ। यो उत्सव महिलाका लागि एकदम विशेष हो, तर यी ९ दिनमा, यदि कुनै महिला महिनावारी भईन् भने उनी उपवास र उपवास गर्न सक्छिन् त ? धेरै मानिसहरूले यसलाई अशुभ ठान्छन् र उपवास र पूजाबाट टाढा रहन्छन् तर धेरैले यसलाई स्वीकार्दैनन्।
यस प्रश्नको उत्तर दिन एउटा कुरा बुझ्नु धेरै महत्त्वपूर्ण छ, त्यो हो उपासना र उपासनाको अर्थ र प्रकार। जब एक व्यक्तिले भगवानलाई अभिवादन गर्छ, यसलाई पूजा भनिन्छ तर उपासना यसभन्दा फरक हुन्छ। उपासनाको मतलब, उप-आसमा अर्थात् स्वयम् समक्ष बास गर्नु। यदि आध्यात्मिक हिसाबले हेर्यौ भने यस हिसाबले प्रभु हामी आफैंमा रहनुहुन्छ।
पूजाका दुई प्रकार छन्, एउटा स्थूल पूजा र अर्को भाव पूजा। स्थूल पूजामा भगवानको सूक्ष्म उपस्थितिलाई मान्दै पूजा श्रद्धासहित गरिन्छ। स्नान, अर्घ्य, वस्त्र, श्रृंगार, नैवेद्य, सुगन्ध इत्यादिद्वारा भगवानलाई अभिवादन गरिन्छ। त्यसपछि, प्रशंसा, प्रार्थना, अनुरोध, मन्त्र, आरती र भजनद्वारा हामी भगवानको अनुग्रहको कामना गर्छौं।
दोस्रो पूजा भाव पूजा हो जुन भावनाहरूले प्रदर्शन गरिन्छ। यो कुनै पनि स्थितिमा प्रभुको ध्यान, चिन्तन, सम्झना वा मानसिक जप गर्न सकिन्छ।
महिनावारीको समयमा के पूजा गर्न सकिन्छ त ?
जहाँसम्म महिनावारीको कुरा छ, त्यस्तो समयमा कसैले स्थूल पूजा गर्नु हुँदैन – अर्थात् मूर्ति पूजा, देवीदेवताको मूर्तिलाई स्पर्श गर्नु मन्दिर वा धार्मिक कार्यक्रममा समावेश हुनुहुँदैन। यस समयमा, उपवास र मानसिक जप र पूजा गर्न प्रतिबन्ध छैन। यदि कुनै महिलाले नवरात्रमा महिनावारीको सामना गर्नुपर्यो भने, उनले उपवास बसेर मात्र मूर्ति पूजा नगरी मनले जप गरेर माता रानीको पूजा गर्न सक्छिन्।
