हिन्दु धर्मको परम्परागत धार्मिक प्रणालीमा देवताहरु मानव रूपमा स्वीकार्य छन्। किनकि हामी सगुणको पूजा गर्छौं, हामी सगुणको मानव रूपमा पूजा गर्छौं। उनीहरुको जन्म हुन्छ, विवाह हुन्छ। परिवार हुन्छ, निवास, वाहन, सन्तान, मनपर्ने फूल, फल, मौसम, महिना….सबै एक मानवको जस्तै हुन्छ।
तदनुसार, देवीदेवताहरुको वाहन, महिना, ऋतु, मनपर्ने फलहरू, फूलहरू, पूजा विधि, मिष्ठान्न-नेव्यविद्या सबैको पनि नियम हुन्छ। जसरी केतकी फूलहरू पार्वतीलाई चढाइन्छ तर शिवलाई चढाइदैन। कालो चना माता दुर्गालाई अर्पण गरिन्छ तर अन्य देवतालाई गरिदैन। जान्नुहोस् कुन देवतालाई के प्रसाद मन पर्छ….
विष्णु
भगवान विष्णुलाई खीर तथा सूजीको हलुवा अत्यन्त प्रिय छ। खीरमा केसर र तुलसी पनि हाल्नुहोस्। यो विश्वास गरिन्छ कि हरेक आइतबार र बिहिबार विष्णु-लक्ष्मी मन्दिरमा खीर तथा सूजीको हलुवा चढाउँदा विष्णु तथा लक्ष्मी दुनै प्रशन्न हुन्छन्।
शिव
शिवलाई भांग र पञ्चमृतको नैवेद्य मनपर्दछ। शिव जीलाई दुध, दही, मह, चिनी, घिउको जलधाराले स्नान गराएर भांग-धतुरो, चन्दन, फूल, रोली, वस्त्र अर्पण गरिन्छ। श्रावण महिनामा शिवको व्रत राखेर सखर, चनाका साथै दुध अर्पण गर्दा सबै मनोकामना पूरा हुने विश्वास रहीआएको छ।
हनुमान
हनुमान जीलाई हलवा, बदाम, सखरको लड्डु, पान तथा केसर भात मन पर्छ। यस बाहेक केहि व्यक्तिले हनुमानजीलाई इमरति पनि प्रदान गर्छन्।
लक्ष्मी
लक्ष्मीजीलाई सेतो र पहेंलो मिठाई तथा केसर-भात मन पर्छ। कम्तिमा ११ शुक्रबार रातो फूल लक्ष्मीलाई अर्पण गरेर माता लक्ष्मीको मन्दिरमा उनको मन पर्ने प्रसाद प्रस्ताव गर्नाले घरमा सुख-समृद्धि प्राप्त हुने विश्वास छ।
दुर्गा माता
माता दुर्गालाई खीर, मालपुवा, हलुवा, केरा, नरिवल र मिठाई अत्यन्त मन पर्छ। नवरात्रिमा दुर्गा मातालाई प्रतिदिन यी प्रसाद अर्पण गर्नाले मानिसको हरेक चाहना पूरा हुन्छ। कालो चना नवरात्रिमा नेविद्यको महत्त्वपूर्ण अंश हो।
सरस्वती
माता सरस्वतीलाई ज्ञानको देवी मानिन्छ। माता सरस्वतीलाई दूध, पंचमृत, दही, मख्खन, सेतो तिलको लड्डू र धान लाभा मन पर्छ।
गणेश जी
गणेशलाई मोदक वा लड्डु नैवेद्य मन पर्छ। मोदक बाहेक गणेशजीले मोतीचुर लड्डु पनि मन पराउँछन्। शुद्ध घीउमा बनेको बेसनको लड्डु पनि गणेश जीलाई मनपर्छ। नरिवल, तिल र सूजीको लड्डु पनि उनलाई प्रस्ताव गरिन्छ।
श्रीराम
भगवान श्री रामलाई भगवा चामल, खीर, धनिया आदि मन पर्छ। यस बाहेक उनलाई कलाकाण्ड, बर्फी, गुलाब जामुन पनि मन पर्छ।
श्रीकृष्ण
भगवान कृष्णलाई दही र मिस्रीको नैवेद्य अत्यन्त मन पर्छ। यस बाहेक खीर, हलुवा र मावा-मिश्रीको लड्डु मनपर्छ।
