सनातन धर्ममा चातुर्मासको विशेष महत्त्व छ। चतुर्मासमा साउन, भदौ, असोज र कार्तिक महिना पर्छ। चतुर्मासको अवधिमा एकै स्थानमा बसेर जप र तपस्या गरिन्छ। वर्षाको मौसम र परिवर्तित मौसमको कारण रोगसँग लड्न शरीरको प्रतिरोध क्षमता कमजोर हुन्छ। वास्तवमा, यी ४ महिनामा व्यक्तिको पाचन शक्ति पनि कमजोर हुन्छ। यस बाहेक खाना र पानीमा हानिकारक ब्याक्टेरियाको संख्या पनि बढ्छ। त्यहि कारणले गर्दा पनि यो समयमा यात्रा गर्न वा शुभ कार्य गर्नको लागि वैदिक कालमा बन्द गरिन्थ्यो।
आज पनि जैन भिक्षुहरूले चातुर्मासमा एक ठाउँमा बसेर जप, तपस्या, ध्यान र प्रवचन गर्छन्। रामचरितमानसको एउटा घटना छ जसमा भगवान श्री रामले वनवासको समयमा चिन्ता व्यक्त गर्छन् कि चार महिना बितिसकेको छ, अब हामी लंका प्रस्थान गर्नुपर्छ। यी महिनामा खान-पान तथा व्रतको नियम तथा संयम पालना गर्नुपर्छ। यो पनि विश्वास गरिन्छ कि देवशायनी एकादशीको दिनमा, भगवान विष्णु योग निद्रामा चल्छन्, त्यसैले यस समयमा कुनै शुभ कार्य गर्नु हुँदैन। मांगलिक कार्य फेरि कार्तिक महिनाको देवउत्थान एकादशीको दिन सुरु हुन्छ। चातुर्मासको अवधिमा सबै शुभ कार्यहरू जस्तै विवाह समारोह, गृह प्रवेश इत्यादि निषेध गरिएको छ। चातुर्मासको यस अवधिमा व्रत-पूजाको विशेष लाभहरू प्राप्त हुन्छ। जान्नुहोस् चतुर्मासको कुन महिनामा कुन भगवानको पूरा गर्नुपर्छ त…..
साउन महिना
चातुर्मासमा भगवान विष्णु क्षीर सागरमा चार महिनासम्म विश्राम गर्छन्। यस्तो अवस्थामा भगवान शिवले ब्रह्माण्डको काम आफ्नो हातमा लिन्छन्। भगवान शिवलाई साउन महिना निकै प्रिय छ। साउन महिनामा मूख्यतया शिवलिंगको पूजा गर्नुका साथै जलाभिषेक गर्नु पर्छ। त्यस्तै, शिवलाई बेल पत्र पनि अर्पण गर्नु निकै शुभ हुन्छ।
भदौ महिना
भद्रपद महिनामा भगवान गणेश र विष्णुको कृष्ण अवतारको पूजा गर्ने नियम छ। यसै महिना देवता मध्ये सर्वप्रथम पुज्य मानिने गणेश जीलाई समर्पित गणेश चतुर्थी मनाइन्छ। भगवान श्रीकृष्णको जन्माष्टमी पनि यस महिनामा मनाइन्छ।
असोज महिना
चातुर्मासको तेस्रो महिना माता दुर्गाको पूजा गर्न समर्पित छ। यस महिनामा माता दुर्गाको शारदीय नवरात्रिको व्रत तथा पूजा गरिन्छ। भक्तहरुले ९ दिन दुर्गा माताका ९ अवतारको पूजा गरेर दशौँ दिन विधि-विधानका साथ कलश विसर्जन गरेर दशमी पर्व मनाइन्छ।
कार्तिक महिना
कार्तिक महिना, चातुर्मासको अन्तिम महिना, हिन्दू धर्ममा सबैभन्दा पवित्र महिना मानिन्छ। यस महिनाबाट देव तत्वहरू बलियो हुन्छन्। देवउत्थान एकादशीको दिन विश्वासका अनुसार भगवान विष्णुले योग निद्रा त्याग गरेर कार्यभार सम्हाल्छन् र सबै शुभ कार्यहरू फेरि सुरु हुन्छन्। यस समयमा, कार्तिक अमावस्या तिथिमा दिवालीमा लक्ष्मी पूजा गरिन्छ।
