दाङ । उनी हरेक विहान सबेरै उठ्छिन्, नुहाइधुवाई गरेर मन्दिर पुग्छिन् । धुपबत्ती सल्काएर पालैपालो नाग, शिव र गणेशको पूजा गर्छिन् अनि बिभिन्न मनोकांक्षा लिएर मन्दिर आउने भक्तजनलाई टीका लगाइदिन्छिन् । उनको दिनचर्या यसैगरी चलेको छ । उनी हुन्– दाङको घोराही उपमहानगरपालिका–१८, मसिनास्थित नागेश्वर पार्वती मन्दिरकी पूजारी रीता नेपाली । हिन्दुहरुको आस्थाको केन्द्र यो मन्दिरमा दलित समुदायकी उनी पुजारी बनेको एक वर्ष भयो । यो समाचार सौर्य दैनिकमा प्रकाशित छ ।
मन्दिर आउने हरेक जातजातिका भक्तालुहरुले उनकै हातबाट टीका ग्रहण गर्छन् । माता भनेर आशिष लिन्छन् । मन्दिरमा पूजारीको भूमिका निर्वाह गरिरहँदा कोही, कसैले जातीय छुवाछुतको कुरा गरेको तीतो अनुभव उनीसँग छैन । यो मन्दिरमा आउने भक्तजनमा ब्राहमण समुदायकै बाहुल्य छ । दलितलाई अछुत भनेर विभेद गरिने समाजमा दलित समुदायकी रीता नेपाली कसरी पूजारी भइन् त ? यसको उत्तर पार्वती विकसँग जोडिन्छ, जो यो मन्दिरको संस्थापक र पुजारी थिइन् ।
पाँच वर्षअघि पार्वती विकले सपनामा नाग देखिन् र त्यही दिनबाट बेस्सरी काम्न थालिन् । काम्दै हिँडेकी उनी मसिनामा आएर नागको पूजा गर्न थालिन् । त्यसक्रममा उनी काप्दै सर्पझैं भुइँमा घस्रन्थिन् । गाउँलेहरुलाई लाग्यो, यो त दैवी शक्ति हो । अनि उनलाई ‘माता’ मानेर मन्दिर बनाइदिन सिंगो समुदाय जुट्यो । ‘यसरी माता पार्वतीको लागि मन्दिर बन्यो,’ मन्दिर व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष रहेका ज्ञानबहादुर रायमाझी भन्छन्, ‘समुदायबाटै आर्थिक सहयोग जुटाएर मन्दिर बनायौं ।’
उनका अनुसार, करिब २० लाख रुपैयाँ लागतमा मन्दिर तयार भएपछि पार्वती विकलाई पुजारीका रुपमा प्रवेश गराइयो । दलित माता (पार्वती) नै मन्दिरको श्रृष्टीकर्ता भइसकेपछि छुतअछुत हँुदैन भन्ने हामीलाई लाग्यो’, रायमाझी भन्छन्, ‘छुवाछुत प्रथा मान्नु हुन्न भनेर पनि दलित मातालाई मन्दिरको पुजारी बनायौं । विस्तारै सबैले स्वीकार्दै पनि गए ।’
हरेक वर्ष नाग पञ्चमी र शिवरात्रीमा दर्शनार्थीको भीड लाग्ने यो मन्दिरमा रीता नेपाली आएको तीन वर्ष भयो । सुरुमा उनी पार्वतीलाई नृत्य पूजामा सघाउँथिन् । गत वर्ष एकदिन पार्वतीलाई लाग्यो, आफ्नो ठाउँ यहाँ होइन अन्यत्रै छ । अनि उनी रोल्पाको मेरुलमा कुटी बनाएर बस्न थालिन् । पार्वती रोल्पातिर लागेपछि मन्दिर पुजारीविहीन भयो । त्यसपछि स्थानीय समुदायले रीतालाई मुख्य पुजारी बनायो । मन्दिर संस्थापक नै दलित माता भएकाले उनको उत्तराधिकारी अरुलाई नबनाएको व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष रायमाझी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘जातीय छुवाछुत मान्दैनौं भन्ने सन्देश दिन पनि रीता मातालाई पुजारी बनायौं ।’
मसिनासँग जोडिएको गाउँ जलुकेमा रहेको नाग मन्दिरमा पनि मुख्य पुजारी दलित समुदायकै महिला लक्ष्मी नेपाली छन् । उनको कथा पनि पार्वती विकको जस्तै छ । चार वर्षअघि उनले सपनामा नाग देवता देखिन् । त्यसपछि विपनामा पनि घरदेखि केही पर सपनाकै नाग देखिएको भन्दै पूजा गर्न थालिन् । समुदायले त्यहाँ नाग मन्दिर नै स्थापना गरे ।
मन्दिरमा करिब एकवर्ष एकजना क्षेत्री महिलाले पुजारीको काम गरिन् । त्यसपछि लक्ष्मी आफैं पुजारी बन्न अग्रसर भइन् । समुदायले पनि साथ दिएपछि तीन वर्षयता उनी नै नाग मन्दिरको मुख्य पुजारीको भूमिकामा छिन् । ब्राहमण समुदायका भक्तजनले पनि उनलाई निसंकोच मुख्य पुजारी मान्दै आएका छन् । दलित महिला भनेर आजसम्म कसैले विभेदजन्य व्यवहार नगरेको लक्ष्मी बताउँछिन् । ‘सबैले पुजारी माता भनेर मान गर्नुभएको छ’, उनी भन्छिन्, ‘मेरो हातबाट सहजै टीका–प्रसादी ग्रहण गर्नुहुन्छ ।’
भगवानको नजरमा सबै समान हो, जातभात भन्ने कुरा पछि मान्छेले बनाएको हो भन्ने कुरा पुरा समुदायले बुझ्दा आफ्नो सेवा–भक्तिले सम्मान पाएको उनको बुझाइ छ । दलित समुदायका यी तीन महिला पुजारीले दाङमा ‘माता’को उपमा पाएका छन् । पार्वती विकलाई सारा समुदायले मन्दिरको संस्थापक माताको रुपमा लिएको छ । रीता र लक्ष्मी नेपालीलाई पनि माता सम्बोधन गरिन्छ । लक्ष्मीलाई कतिले ‘नाग माता’ त कतिले ‘पुजारी आमा’ भन्छन् ।
